Por onde entra o radon nas vivendas?

O radon pode supoñer un problema en calquera tipoloxía de vivenda, xa sexa nova construción ou vivenda existente, con correntes de aire ou ben illada, con ou sen sotos, sempre que non teñan as medidas de protección adecuadas.

Este gas, máis pesado ca o aire, difúndese facilmente desde o subsolo, onde se atopa en maior concentración, ata a atmosfera e o interior das vivendas, onde adoita penetrar por convección a través das plantas máis baixas que están en contacto co terreo. Por regra xeral, e debido que a densidade do radon é superior que a do aire, as maiores concentracións deste gas nun edificio localízanse nas plantas inferiores, como sotos e plantas baixas. En ocasións, atopáronse valores de concentracións altas en plantas superiores, cando existe unha comunicación entre plantas, debido ao tiro térmico que ascende polos condutos.

Pero cales son as posibles vías de entrada do radon nas vivendas?

A través da soleira, xa sexa a través das xuntas de dilatación, das fisuras ou do propio formigón.
A través do forxado sanitario, aquí o gas procedente do terreo pode acumularse na cámara de aire baixo o forxado e, cando esta non ten ventilación, pode traspasar o forxado e penetrar na vivenda.
A través dos muros de soto, en vivendas soterradas ou semisoterradas.
Polo interior das cámaras de aire en muros, onde tras penetrar nelas o radon pode moverse con facilidade e alcanzar as plantas superiores.
Polos condutos de saneamento, debido a que estes conectan os baños, os aseos e as cociñas coas arquetas da rede horizontal de distribución, situada xeralmente baixo a soleira.

Outras vías de entrada

Ademais da infiltración de gases do chan por diferenza de presións, como ocorre nos casos mencionados anteriormente, o radon tamén pode chegar ás nosas vivendas a través das emanacións procedentes dos materiais de construción ou a través da auga de pozos ou mananciais. Porén, en ambos os casos as concentracións de radon son insignificantes.

Polo xeral, os materiais de construción non supoñen un risco, posto que as pedras de granito empregadas na construción teñen unha capacidade de liberar radon dez veces inferior á que ten o chan. De feito, as achegas coas que estes materiais contribúen na concentración de radon nas vivendas estímanse soamente entre 10 e 20 Bq/m3.

Doutra banda, o radon presente na auga potable procedente de fontes subterráneas como pozos ou mananciais pode pasar ao aire dos espazos interiores, e cómpre salientar que é máis importante a cantidade de radon que se inhala ao respirar que a que se inxire ao beber. Gran parte do risco que se xera na auga provén das emisións de gas no aire cando usamos a auga de duchas ou cando realizamos as tarefas domésticas. Estímase que, nos sistemas públicos de abastecemento de augas, a concentración media de radon oscila entre 0,4 Bq/l e 20 Bq/l, dependendo de se a auga procede de fontes superficiais ou subterráneas. A OMS e a Comisión Europea consideran que por debaixo de 100 Bq/l non é necesario realizar controis en abastecementos públicos.

Por tanto, podemos afirmar que o radón procedente do subsolo sobre o que se atopa construída a vivenda entra nas vivendas atravesando as soleiras, forxados ou muros por calquera fisura ou greta que haxa no chan, por pequeña que esta sexa. Do mesmo xeito, pode coarse polas xuntas non estancas entre o chan e as paredes, polos espazos ao redor de cables ou tubaxes ou polos sumidoiros.

Cales son os factores que máis inflúen na concentración de radon en vivendas?

A concentración de radon nunha vivenda depende dunha serie de factores e os máis influentes son os xeolóxicos, construtivos e meteorolóxicos.

A. Factores xeolóxicos:

A concentración de gas radon no terreo, é dicir, a cantidade de uranio presente nas rocas e no subsolo.
O grao de fractura do terreo, de modo que canto maior sexa esta máis alta será a mobilidade do radon.
A permeabilidade ao aire do terreo, canto máis permeable maior será a cantidade de radon que poida entrar nas vivendas.
O grao de saturación de auga do terreo, de maneira que unha alta saturación levará consigo unha baixa mobilidade do radon a través do chan.

B. Factores construtivos:

A existencia de soto na edificación.
A existencia de soto ou de forxado sanitario, que poden funcionar como espazo de contención.
A ventilación ou capacidade de intercambio de aire entre o interior e o exterior, que depende do grao de illamento do edificio, así como dos hábitos de ventilación dos seus habitantes.
A presenza de elementos que poidan actuar como barreiras contra o radon.
A estanquidade do edificio, é dicir, as posibles vías que o radon atopa para filtrarse no interior. De feito, obsérvase un incremento das concentracións de radon a consecuencia da construción de vivendas máis estancas, co fin de alcanzar un maior aforro enerxético.

C. Factores meteorolóxicos:

A diferenza de presión existente entre o gas retido no terreo e o exterior.
As precipitacións, relacionadas coa redución da permeabilidade do chan ao redor da vivenda, que provoca unha saída do gas a través do chan seco que se atopa baixo a vivenda.
Cando a temperatura no interior é inferior ao exterior, modifícase o gradiente de presións entre o interior e o exterior, o que produce un efecto cheminea que crea unha pequena depresión no interior da vivenda e favorece a succión do radon presente no terreo.

Atendendo á súa influencia, debemos indicar que os factores que máis inflúen na concentración de radon na vivenda son os xeolóxicos, posto que un terreo que non ten concentración de radon non o pode exhalar. Os factores construtivos da edificación ou da vivenda son determinantes, xa que poden evitar a entrada de radon aínda que esta estea situada nunha zona de risco. E, por último, os factores meteorolóxicos inflúen na variación do nivel de concentración, pero non tanto na súa existencia.

Ademais da localización da vivenda, factores como a forma na que foi construída, os materiais de construción, o estado no que se atopa, os hábitos de ventilación, ou as medidas de eficiencia enerxética que supoñen un mellor illamento das vivendas, poden repercutir nos niveis de radon existentes no espazo para analizar. Ademais, devanditos niveis poden variar ao longo do día e ao longo das estacións climáticas como consecuencia de distintos factores.

Como se pode saber se a nosa vivenda está situada nunha zona de risco?

O habitual é que todas as vivendas conteñan radon en concentracións baixas. Porén, existen determinadas zonas xeográficas que, debido á súa xeoloxía, contan cunha probabilidade maior de niveis elevados de radon.

Para saber se a nosa vivenda está situada nunha zona xeográfica de risco podemos consultar o Mapa do potencial de radon (www.csn.es/radon), elaborado polo Consello de Seguridade Nuclear (CSN), que nos indicará cal é o nivel de risco existente na zona

na que está construída.

O mapa clasifica as distintas zonas do territorio nacional en función dos seus niveis de radon e, máis particularmente, identifica aquelas nas que existe unha porcentaxe bastante elevada de edificios residenciais que presentan concentracións superiores a 300 Bq/m ³. Para iso, tomáronse máis de 12.000 medidas de radon en vivendas, agrupadas por unidade litoestratigráfica e o rango de exposición a radiación gamma natural, obtido a partir do Mapa MARNA.

As medicións baséanse en medidas de radon tomadas en plantas baixas ou nos primeiros pisos cando as plantas baixas non están habitadas. Por tanto, non representan directamente a exposición da poboación. En xeral, o risco asociado ás plantas subterráneas é maior que o que reflicten os mapas, mentres que nos pisos altos adoita ser inferior.

As áreas establecidas segundo estes criterios de agrupación dividíronse ou combináronse posteriormente para obter unidades con niveis de radon homoxéneos e deron lugar ás seguintes categorías ou niveis:

Nivel baixo ou categoría 0 : os niveis de radon que chegan á superficie adoitan ser baixos. Isto pode ser debido a unha baixa concentración, a unha baixa permeabilidade ou á combinación de ambas (menos de 300 Bq/m ³).

Nivel medio ou categoría 1 : os niveis de radon son un pouco máis altos e resulta necesario o emprego dalgunha técnica de mitigación, habitualmente a utilización dun sistema pasivo acostuma a ser suficiente (entre 300 e 400 Bq/m ³).

Nivel alto ou categoría 2 : a concentración de radon é bastante máis elevada (máis de 400 Bq/m ³).

A finalidade deste mapa é facilitar o desenvolvemento do Plan nacional de actuación contra o radon que esixe a Directiva Europea e dáselles prioridade ás actuacións de prevención ou mitigación nas comunidades autónomas que presentan unha maior exposición a este.

A información proporcionada polo mapa é orientativa e indica se a vivenda está nunha zona de risco potencial. Por tanto, cando a nosa vivenda atópese nunha zona de nivel medio ou alto en potencial de emisión de radon, con concentracións superiores aos 300 Bq/ m3, é recomendable medir a concentración real de radon acumulada na mesma para determinar cales son as medidas de mitigación máis adecuadas.

Obriga a lexislación a tomar medidas de mitigación ou corrección nas vivendas existentes?

A normativa recente de protección fronte á exposición ao radon, que se desenvolve a través do documento básico do Código técnico da edificación, DB-HS6, protección fronte á exposición ao radon, determina as medidas de protección necesarias nos edificios. Este documento é de obrigado cumprimento aos edificios nos que se realice un cambio de uso ou naqueles edificios que se reformen, cando se realicen modificacións que permitan aumentar a protección fronte ao radon ou cando se altere a súa protección actual.

Os propietarios dos edificios de vivendas existentes nos que non se vaian realizar obras de reforma do tipo das especificadas non están obrigados a tomar as medidas establecidas, xa que esta normativa non ten carácter retroactivo.

Por tanto, os propietarios de vivendas existentes non están obrigados a acometer obras de mitigación para baixar a concentración existente de gas radon no interior, aínda que é recomendable se a concentración de radon que teñen é maior que 300 Bq/ m3 nas plantas habitables e a súa ocupación é permanente.

Documentos relacionados

Mapa de España do radon